İlk sosyal ağ olan Classmate nin internette görüldüğü zamandan daha 20 yıl bile geçmemiştir. Ama dünya artık sosyal medya patlaması yaşıyor. XXI yüzyılın başından başlayarak insanlık dönüşüm Zaman'a, pratik olarak her devlette sosyal medya çeşitli sektörleri arasında karşılıklı ilişkilere dayalı sosyal ilişkilerin gelişmesinin yeni aşamasına oluştu. Günlük hayatımıza giren internet toplumun her bir üyesini hem bilişim tüketicisine, hem de bilgi taşıyıcısı çevirdi.

İyi ve kötü haber

"İyi haber: internette her şey var. Kötü haber: internette her şey var ". Bu ifade yazar R.Xoçbrayta aittir. O, internetin fiyatını mecazi şekilde bile verdi. İnternette her şeyin olmasının olumlu ve olumsuz yanlarını bırakıp itiraf etmeye mecburuz ki,  kelimenin tam anlamıyla, iletişim alanında devrim yarattı. Kullanıcılarının sayısının neredeyse geometrik dizi ile artması sosyal ağın sosyal karakter aldığına görsel kanıtıdır. 2014 yılının başlarına olan istatistiklere göre, Facebook'un 1,16 milyar, izleyicilerinin sayısına göre ikinci sırada olan Youtube'un 1 milyar kullanıcısı var. Meslektaşlarımın birçoğuna göre, sosyal medya çok sayıda bilgi almak, en son haberlerle tanışmak için önemli bir kaynaktır. Doğru olan böyle bir görüşe katılmamak mümkün değildir gazetecilik kurallarından uzak olan sosyal medya bilgileri, olgu ve olayları sübjektif, yanlış, şahsi münasebete uygun iletiyor. Bu medya geleneksel gazetecilik netlik ve objektiflik gibi taleplerine cevap vermiyor. Ayrıca, online kullanıcılar gazeteciler gibi sosyal sorumluluk taşımadıkları için meselelere farklı yaklaşılıyor.

Bu ve diğer eksiklikler rağmen, bilginin sosyal ağlarda yayılması dayanılmaz. Kaynak ve imkânları azlığı ile boğuşan gazetecilikten farklı olarak sosyal ağlar bilgi verici makineye dönüştü. Katıldığım konferans ve görüşlerdeki gözlemlerime dayanarak söyleyebilirim ki, çoğu profesyonel gazeteciler gazetecilik gelişimi için sosyal medyadan bir araç olarak kullanılmasına görüşünde.

Burada bir hususu dikkatinize sunmak isterim.  Süreç hiçbir yerde aynı hızda gitmiyor. Çeşitli geliştirme aşamasında olan ülkelerde bu sosyal olay kendini biraz farklı şekilde tezahür edebilir. Fakat bütün toplumun bilginin geleneksel medya yapıları dışında oluşturulması ve tüketim sürecine entegrasyonu trendi bu veya diğer derecelerde aynıdır.

Çatışma yerine işbirliği iyi değil mi?

Sosyal gazetecilik topluma geniş sirayet ettikçe geleneksel medya sektöründe alanında tahsil görmüş gazeteciler ile toplumun geri kalanı, aynı zamanda internet arasında çatışma ne ile sonuçlanacak, tercih kimin tarafında olacak? Bununla ilgili tartışmalar uzun zamandır bitmiyor. Bazen fikirler örtüşüyor, bazen de örtüşmüyor. Tarafların birbirine rakip gözüyle bakması hallerine da rastlanır. Geçenlerde bu çatışmayı hatta "soğuk savaş" adlandıranlar da oldu. Fakat durum herhalde savaş sınırında, herhalde çatışma bu derecede kaçınılmazmıdır? Bence, hiç de böyle değildir. Elbette, muhtemelen, kıskançlık unsurları vardır, ama burada sağlıksız rekabetten daha çok, karşılıklı faaliyet görülür.

Tabii ki, bu mesele, öncelikle, geleneksel medya temsilcilerini rahatsız ediyor. Onlar sosyal ağ ortamında genişlemesini, sosyal medya patlaması yayınlara bakış derecelendirme ve baskı ürünlerinin satışı için tehdit kaynağı olarak görürler. Fakat onlar, aynı zamanda, kendilerini, meslek faaliyetlerini aypedlerden, akıllı telefonlar ve sosyal ağlardan ayrı tasavvur etmiyorlar.

Hiç de şaşırtıcı değil ki, Televizyonlar, haber ajanslarına veya gazetelere dayalı medya okullarında son dönemde treninqlərin çoğu işte sosyal ağlarda iş konulu ediliyor. Bu da internetin profesyonel gazeteciler için temel iletişim kanalı olmasına delâlet eder. Bence, sohbet aslında herhangi "soğuk savaş" den yok, teknolojilerin karşılıklı faaliyetinden, birbirine nüfuz etmesinden kaynaklanıyor.

"Bilgi girdabında" ışığı

Bir süre önce IV Bakü Uluslararası İnsani Forumu çerçevesinde AzərTAc ABD'nin bu konuda düzenlediği "yuvarlak masa" geleneksel medya temsilcilerinin konuya bakışlarını kıyaslama, gelecek hakkında tasavvurları anlaşılmasını sağlamıştır. Söylemeliyiz ki , şimdilik özel mülahazalarımı durdurup, meslektaşlarımın çıkışlarından birkaç hususu nazara isterim. Avusturya Haber ve Basın Ajansı (APA) CEO'su Peter Kropşun göre, haber ajansları medya alanı ve toplumda geleneksel rolünü korumak için dijital Zamanımızda iki önemli görevi esas almalıdırlar. Birinci görev tüketiciler için daha güvenli ve olgulara dayanan bilgi ve haber üretmek. Haber acentelikleri "bilgi girdabında" Mayak benzeten P.Kropş düşünün ki, onların ikinci görevi bilgilerin yapılanma yoluyla medyaların ve tüm kullanıcıların "bilgili olmaktan anlamaya götüren yolunu" düzenlemekten ibarettir.

Vietnam Haber Ajansı Genel Müdürü Nquyen Duk Loi Forumda böyle bir fikir ileri sürdü ki, biz sosyal medyadan, ayrıca bilgiyi yaymak aracı olarak kullanmalıyız. Unutmamalıyız ki, bir zaman elektronik siteler meydana çıkınca gazeteler kendi akıbetinden ciddi rahatsızlık geçirmeye başlamışlardır. Twitter ve Facebook gibi sosyal ağların oluşması ile haber siteleri de şu anda aynı tehlike karşısındadır.

Azerbaycan'da da benzer süreçler yaşanmaktadır. Bakü Slavyan Üniversitesi yeni medya ve iletişim teknolojileri Bölümü Başkanı Aynur Bəşirlini Azerbaycan medyasında Facebook statüsünün habere dönüşmesi rahatsız ediyor. O, Beşeri Forumdaki konuşmasında geleneksel medyada haberlerin sosyal önemliliğinin önemli ölçüde azalmasının nedenlerinden birini gazetecilerin sosyal medyanın etkisi altına düşmesi ile anlatarak soruyor: Eğer sosyal medya geleneksel medyayı bedel yapabiliyorsa, o zaman gazetecilere, gazetecilik eğitimine gerek kalır mı?

Ben uzmanın rahatsızlığını anlayarak aynı fikirde olduğumu kabul ediyorum ki, haber ajansları sadece sosyal ağın etkisi altına düşmemeli, aksine Avusturya'dan olan meslektaşımızın dediği gibi, "bilgi girdabında" ışığı olmaya can atmalıdır.

Zamanın haber kriterleri: hız ve esneklik

Asrımız hız asrı olduğundan haberi kimin daha hızlı ve izleyici için daha rahat şekilde ulaştırması önem arz etmektedir. Sosyal medyada haberin dağıtımı ve okunması arasındaki zaman farkı, neredeyse yoktur. Genellikle insanlar online gazete haberi okumak için sık sık haber sitelerine göz atarlar halbuki sosyal medya da  "gönder" tuşuna bastığınız an metin veya fotoğraf, video halindeki bilgi anında tüm kullanıcıların ekranlarında görünür. Haber ve basın ajansları işte bu avantajdan kullanarak haberlerini yaymak sosyal internet ağları kurmuşlardır. Sosyal medya kullanıcıları bu haberi paylaşmayla bilginin daha geniş kitlelere ulaşmasına yardımcı olurlar.

Bir başka konu şudur ki bazı insanla özellikle yaşlı nesil temsilcileri internet veya teknoloji kullanmaya çok da hevesli değiller.  Ama ben gururla söyleyebilirim ki, bizim ajans haberi zamanında yaymaktan geri kalmıyor meslektaşlarımızın nerdeyse tamamı, yaş kategorisinden bakılmaksızın, günlük işlerinde sosyal teknolojilerden geniş kullanıyor. Başka türlü olaması mümkün değil, çünkü asrımız kâğıt ve kalem asrı değil asrımız yüksek teknolojiler asrıdır.

Bizim gazeteciler ve editörler kendi işlerinde Facebook, Youtube, Twitter ve diğer sosyal ağlardan yararlanmağa can atıyorlar. Özel olarak sosyal medya aracılığıyla yayılmak için malzemeler yaratan, yeterince yüksek seviyede multimedya röportajı hazırlayıp sunmayı başaran başarılı meslektaşlarımız var.

Anlaşılan o ki, bu yeni tarz - multimedya röportajı gazetecinin mutlaka olay yerinde olmasını gerektirmez. Bu röportaj gerçek zamanlı oluşur. Eğer bizim gazeteci olay veya olayda yer alıyorsa, kendi gözlemlerini izleyicileri ile çevrimiçi paylaşır, bu durumda izleyici yorumları bu gazetecinin malzemesini olgular ve referanslardan tamamlar ve dolgunlaştırır. AzərTAc ABD'nin multimedya röportajları olay yerinden hızlı fotoğraflar, olay tanıklarının açıklamaları, katılımcıların ve görevli kişilerin sosyal ağlarda yayılan mülakatları gibi video materiyeller ve uzman görüşleri ile zengindir. Biz röportajı veya haberi öncelikle ajansın sitesine yerleştirmek ve sadece bundan sonra sosyal ağlarda yaymak yolu tutmuşuz. AzərTAc ABD'nin sosyal ağlarda kendi sayfası var ve bu anlamda kendimizin kendimizle rekabet içinde olmamızın ne mantığı var? Bizim için önemli olan yaşanan olay hakkında topluma maksimum net ve hızlı bilgi sunmak, şüpheli bilgilerin miktarını sıfıra indirmektir.

Yeni teknolojiler ve kişisel markalar

Sosyal medya ve yeni teknolojiler pratik olarak multimedya malzemeleri üretiminden ayrılamaz. İnfoqrafika, video ve audiomateriallar, istatistiksel tablolar, coğrafi-ekonomik haritalar - tüm bunlar multi medya röportajının en önemli, analitik bir parçasıdır. Vaktiyle gazelcilerin hoşlandıkları böyle bir geleneksel ifade vardı: "Kayıtlarıma burada nokta koyuyorum". Ama multimedya röportajı son noktadan hoşlanmaz. Aslında bu, mümkün değildir, kabul edilemeyecek. Çünkü online röportaj materyalin siteye yerleştirilmesi ile bitmiyor, konu üzerinde çalışan gazeteci olayların seyrini bir süre izlemekte devam ediyor. Bilgileri apdeyt (update) formatında tamamlamak, ona ilaveler yapmak mümkün oluyor. Bu, insana yeniden bu materyallere dönmeye, hafızasını tazelemeye ve olayların detayları ile ilgilenmeye teşvik ediyor. Birkaç yıl önce biz gazeteci faaliyetine başladığında, internet hakkında hatta teorik kavramın bile olmadığı, gazete çıktıktan sonra kendi işimizi bitmiş sandığımız zamanlarda tüm bunlara ulaşmak mümkün müydü?

Sosyal ağlar tüm dünyada modern gazeteciliğe ciddi etkiler. Hazırlanan haberler haber kurucularından ve olay tanıklarından alınan özel bilgilerin kaynağı olarak yetmediği gibi kendi bili ve becerilerinde katma gücüne sahiptir. Meselenin diğer önemli yönü şu ki, her bir acente sadece kolektif değil, hem de kişisel gazeteciler demektir.

Tabii ki, bu gazetecilerin ve gazetecilere her biri çalıştığı kurumun genel konseptini ve işverenin genel politikasına uymak zorundadır. Ama aynı zamanda, her bir gazetecinin kendi kişisel tarzı ve yolu var. Çoğu zaman hatta malzemenin sonunda imza olmasa da, onun müellifini belirlemek gerekiyor. Çoğu durumda elemanlar çoğunun kişisel blogları, kendi ajanslarının internet portallarında ayrıca projeler çerçevesinde özel köşelerde olur. İşte bu tür modern gazeteciler için kendi sahasında sadece bilgili değil, hem de kalifiye uzman gibi kişisel marka oluşumu büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle sadece haber ajansının çalışanları olarak değil, hem de bireysel online-bloglar yazarları gibi insana kendi akkauntuna çekmek yollarını öğrenmelidirler.

Böyle yöntemler fazladır. Örneğin, sansansiyonların "tvitlənməsi", has-etiketler kullanılabilir, kendilerinin ilginç bulduğu bilgisi kaynaklarına atıf yaparak izleyici ile "paylaşım" (sharing) ve sair. Adalet adına itiraf etmeliyim ki, büyük medya yapılarının çalışanlarının  "özgür sanatçıları" kastetmiyorum) çoğunluğu online-bloqingi artık yük olarak görüyor ve aynı bir işi neden iki kez yapmalı olduklarını anlamıyorlar. Buna göre onlar çok zaman referansları Facebook'ta paylaşmak ve açıklama yapmakla yetiniyorlar. Bu kişiler çoğu zaman haklı olarak şaşırırlar: kişisel Bloklar yaratmak neye gerek? Çünkü onlar haber nyusmeykerlərin tvitlərini kompilyasiya edip ağlarda yerleştirmek yok, olay yerine gitmek, çekimler yapmak ve bu nyusmeykerlərlə canlı iletişimde olmak istiyorlar. Fakat internet yayınların yazarları için dijital gazetecilik geleceği işte profesyonel "layvbloqinq" biçimi ile ilgilidir.

Geleceğin en umut verici gazeteci meslekleri

Zamanımız medya gibi, gazeteci mesleğine de farklı, modern bir yaklaşım gerektirir. Bu anlamda Moskova Devlet Üniversitesi gazetecilik fakültesinden olan meslektaşım Andrey Vırkovskinin görüşleri paylaşmamak mümkün değil: "Bloklar yavaş yavaş geleneksel medyaların bilgi mekânını onların elinden alır. Büyük yayın Blokları ünlü blokların linklerini kendi sitelerine yerleştirerek okuyucuları kendilerine çekmektedirler. Gelecekte geleneksel medyanın en büyük rakibi mevcut bilgilerin kompilyasiya edilmesine dayanan gazetecilik olacak. Orijinal metinlerden seçilmiş parçaları birleştiren, çeşitli pozisyonları yüz yüze bırakan, beklenmedik müzakereleri körükleyen uzman kompilyator daha gelecek vaat eden bir meslektir ".

Bununla ilgili bir hususu hatırlatmak yerinde olur. Etkili "Forbs" dergisi 2009 yılında küresel trentleri analiz ederek bu sonuca geldi, önümüzdeki yıllarda gazeteci-aqreqator mesleği en çok ihtiyaç duyulan meslekler birine dönüşecek.

Batı'da sosyal gazetecilik veya tabiri caizse, sivil gazeteciliğinin gelişme tecrübesi gösteriyor ki, geleneksel medyanın rakipleri internet çerçevede giderek popülerlik kazanıyor. Bu izleyici televizyon, basın ve radyo auditoriyasından farklı olarak her yıl genişliyor. Bu nedenle şüphe yok ki, geleneksel medyanın dünya ağına Dönüşüm kaçınılmaz olduğu gibi, modern gazetecilerin çevrimdışı modunda çalışan online blokları uzlaştırması da zorunludur.

Bilgileri yeni medya aracılığıyla tüketenlerin sayısının televizyon izleyicilerini veya gazete okuyucularını ilgileneceği zaman yakındırmı? Yahut ne kadar uzaktadır? Bu, klasik medyanın çevikliğinden, zamanının çağrılarına ne derecede duyarlı yaklaşımından, yeni teknolojileri, modern marka benimsemek yetisinden ve elbette, maddi malzemeden çok bağlıdır

Aslan Aslanov, Azerbaycan Devlet Telgraf Ajansı

(AzerTAc) Genel Müdürü