Kars’ta 7 yıldır atıl durumda bekletilen ve bu süre zarfında sarhoşların ve diğer art niyetlerinin mekanı halin gelerek tahrip edilen 10 bin metrekare alan üzerindeki eski Devlet hastanesi binası yıkılarak yerine Cenub-i Garbi Kafkas Parkı yapılacak.

Mondros Mütarekesi’nden sonra, Doğu Anadolu’da kurulan bir yerel hükümet olan, Hükümet başkanlığına da Cihangirzade İbrahim Bey’in getirildiği Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti Cumhuriyeti, 13 Nisan 1919’da Kars’ı işgal eden İngilizler tarafından hükümetin varlığına son verildi. Hükümetin bir Rum ve bir Rus’un da aralarında bulunduğu 12 üyesini tutuklayarak önce Batum’a, sonra da Malta’ya sürdüler.

Türkiye ve Kars tarihi için büyük önem arz eden Cenub-i Garbi Kafkas Cumhuriyetinin ismi de böylelikle şehrin merkezindeki park çalışmasıyla yaşatılmış olacak. Özellikle de Kars’a gelen yabancıların bu isimden yola çıkarak Cenub-i Garbi Kafkas Cumhuriyeti hakkında bilgi sahibi olmaları amaçlanıyor.

Park, 10 metrekare alan üzerinde depreme dayanıksız diye 7 yıldır atıl durumda bekletilen Eski Devlet Hastanesi alanına kurulacak. Binanın yıkım işlemlerine geçtiğimiz günlerde başlandı. Yaklaşık 15 gün içinde yıkımı tamamlanacak olan binanın hafriyat çalışmalarının bitirilmesiyle park yapımına başlanacak. Bu yıl bitirilmesi planlanan parkla ilgili çalışma bölgedeki mimari doku da dikkate alınarak sürdürülecek. Parkın tamamlanmasıyla birlikte hem atıl durumda olduğu için sarhoşların ve diğer art niyetlerinin mekanı olmaktan bölge kurtarılmış olacak hem de ilk defa kentin gezilebilir, dinlenebilir ve görülebilir bir alanı olmuş olacak.

Kars Belediye Başkanı Nevzat Bozkuş da yıkım çalışmalarının sürdüğü metruk binada incelemelerde bulundu. Binanın iç kısmındaki kullanıma elverişsiz durumunu da gösteren Başkan Bozkuş, park çalışmasının tamamlanmasıyla birlikte bölgenin cazibe bölgesi olacağını söyledi.

Kars Belediye Başkanı Nevzat Bozkuş, “Eski hastanenin yerleşim alanı yaklaşık 10 bin metrekare. Hastanenin ekonomik ömrünü tamamlaması nedeniyle bu anlamda söküyoruz. Hastanenin mevcut fiziki durumunu ortadan kaldırdıktan sonra zeminde bir düzenleme yapılıp ardından da mimari projesi hazırlanan projeyle 10 bin metrekare alan üzerinde tarihi dokuya, Fethiye camisinin tarihi dokusuna uygun bir park yapılacak. Ağırlıklı olarak gerçekten bu kent bir çok medeniyete, uygarlığa ev sahipliği yapmış ve bu kentte cumhuriyet kurulmuştur. Kafamızdan özellikle Cenub-i Garbi Kafkas Kars Parkı ismi geçmekte. Çünkü burada bir Cenub-i Garbi Kafkas Cumhuriyeti kurulmuş ve milli mücadelenin de başlamasına neden olmuştur. Şehrimize gelen insanlara zaman zaman bunu anlatıyoruz ama böyle bir isim koyarsak ve insanlarda Cenub-i Garbi Kafkas nedir, ne demektir? Bunu araştırırlarsa Karsla ilgili daha da kalıcı bilgiler edinmiş olurlar. Mevcut binanın metruk bir bina haline dönüşmesi nedeniyle ve içindeki genel durumuyla ilgili ciddi nlamda bir fotoğrafını çektirdik. Herşeyin tahrip olduğunu, çok farklı amaçlarda kullanıldığını Kars kamuoyu bile biliyor. Ki, karşısında Emniyet Müdürlüğümüzün ilgili birimi (Çevik Kuvvet) olduğu halde sık sık ciddi anlamda sorunlar, sıkıntılar yaşanıyordu. Şimdi ise bu sorunun, sıkıntının yaşanmaması için ilk önce mevcut fiziki şartlar ortadan kaldırılıyor arkasından da Kars’a, Kafkas Kars’a, Serhat Kars’a yakışır, Cenub-i Garbi Kafkas Kars’a yakışır bir park yapacağız.” dedi.

Vatandaşlarda park çalışmasından son derece memnun olduklarını, özellikle de Cenub-i Garbi Kafkas Cumhuriyeti isminin burada yaşatılacak olmasından dolayı mutlu olduklarını belirttiler. Vatandaşlar ayrıca, metruk binanın 7 yıldır olumsuzlukla anıldığını, binanın sarhoş ve diğer art niyetlilerin mekanı haline geldiğini hatırlatarak, bundan çok dert yandıklarını şimdi ise buranın yıkılarak parka dönüştürülüyor olmasının çevre huzuru açısından önemli bir gelişme olduğunu vurguladılar.

CENUBİ GARBİ KAFKAS CUMHURİYETİ

Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti Cumhuriyesi, Mondros Mütarekesi’nden sonra, Doğu Anadolu’da kurulan bir yerel hükümettir.

Birinci Dünya Savaşı sonunda imzalanan Mondros Mütarekesi, Osmanlı ordusu birliklerinin Güney Kafkasya’dan çekilmesini öngörüyordu. Osmanlı Devleti bu hükme uyarak askerlerini hayli ilerlemiş oldukları bu bölgeden çekmek zorunda kaldı. Elviye-i Selase denen Kars, Batum ve Ardahan, böylece Ermeni işgaline açık bir hale geldi. Bunun üzerine Elviye-i Selase ileri gelenleri, 5 Kasım 1918’de önce Kars Milli İslam Şûrası adıyla örgütlendiler. 14 Kasım’da yapılan kongrede Milli İslam Şûrası Merkez-i Umumisi adıyla bir hükümet oluşturuldu.

Şûra, 17 Ocak 1919’da yerini Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti Muvakkate-i Milliyesi’ne bıraktı. Bu geçici hükümet ertesi gün, 18 maddeden oluşan anayasasını ve beyaz, yeşil ve siyah dilimler üzerinde ay-yıldızın yer aldığı bayrağını belirledi. Hükümet başkanlığına Cihangirzade İbrahim Bey getirildi. Bu arada seçimle oluşturulan 60 üyeli meclis, 1 Mart 1919’da çalışmalarına başladı. Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti Muvakkate-i Milliyesi, 25 Mart 1919’da Cenubî Garbi Kafkas Hükümet-i Cumhuriyesi adını aldı. Kars’ın dışında Artvin, Ardahan, Batum, Gümrü, Sarıkamış, Nahcivan ve Ordubad bu cumhuriyetin sınırları içinde sayılıyordu. Bölgede bulunan İngilizler, yerel hükümetin çalışmalarına bir süre göz yumdular. Ancak 13 Nisan 1919’da Kars’ı işgal ederek hükümetin varlığına son verdiler. Hükümetin bir Rum ve bir Rus’un da aralarında bulunduğu 12 üyesini tutuklayarak önce Batum’a, sonra da Malta’ya sürdüler.

Cumhuriyet’in yönetiminde şu kişiler vardı:

1. Cumhurbaşkanı İbrahim Bey Cihangirov,

2. Savunma Bakanı - Hasan Bey Cihangirov,

3. İçişleri bakanı - Ali Rıza Bey,

4. Dışişleri bakanı - Fahrettin Bey,

5. Maliye Bakanı - Mehmet Bey Sultanov,

6. Ulaştırma Bakanı - Ahmet Bey Gaziyev,

7. Tarım Bakanı - Molla Velam, (Tüccar)

8. Adalet Bakanı - Abbas Ali Bey Alibekov,

9. Sosyal Güvenlik Bakanı - Muganlinsky, (doktor)

10. Eğitim bakanı - Andrianov,

11. İaşe bakanı - Yusuf Yusufov.

BU TOPRAKLARIN İLK SİVİL ANAYASASI

Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti’nin 18 maddeden oluşan, Teşkilat-ı Esasiye Kanunu olarak adlandırılan demokratik ve laik bir anayasası vardı. Günümüzde yeni Anayasa arayışındaki Türkiye için bile örnek oluşturabilecek bu anayasa azınlıkların haklarını güvence altına alıyor, Müslümanlar arasındaki mezhep ayrılıklarına saygı duyuyor, 18 yaşını dolduran herkese cinsiyet ayrımı yapılmadan seçme hakkı, 25 yaşını dolduranlara da seçilme hakkı tanıyordu.

Kafkas Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Başkanı Doç. Dr. Cihat Göktepe, Türkiye Cumhuriyeti’nden önce Kars merkezli kurulan Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti’nin hem ‘ilk cumhuriyet’ olduğunu hem de ‘sivil anayasa’sı bulunduğuna işaret ederek, “Anayasa maddelerinden de anlaşılacağı gibi devletin şekli ve demokrasi anlayışı o günün sıkıntılı ortamına rağmen bugünkü modern devlet anlayışıyla fevkalade örtüşmektedir. Anayasanın içeriğine göre bu ‘sivil anayasa’dır.” diyor.

Konuya ilişkin araştırmaları olan Erkan Karagöz’ün aktarımına göre, Anayasa Hukuku Profesörü Bülent Tanör ise, şu ifadeleri kullanıyor:

”Ben Anayasa hukukçusuyum, yakın tarihe kadar “Teşkilâtı Esasiye Kanunu” deyince, Türkiye’de, ilk 1921 bilirdim. Hayır, Mart 1919. Karslıların, “elvieyi selâse” insanlarının yaptıkları Anayasanın adı “Teşkilâtı Esasiye Kanunu.” Yani Cumhuriyete, Türkiye Cumhuriyetine de isim babalığı yapacakları gibi, Anayasasına da isim babalığı yapıyorlar. 1 Mart’ta Parlamento açılıyor, Anayasa ilan ediliyor, 25 Mart’ta işin adını koyuyorlar. Yine meclis tarafından kabul edilen bu anayasa ile anayasanın yürütmesinden meclis ve cumhurbaşkanı birlikte sorumlu tutulmuştur.”

18 MADDEDEN OLUŞAN BU ANAYASANIN MADDELERİ ŞÖYLE:

1. Hükümet “Cenubi Garbi Kafkasya Cumhuriyeti” adını taşıyacaktır.

2. Cenubi garbi Kafkasya Cumhuriyeti hükümeti hududunu, Batum`dan Nahcivan`a kadar ulaştırarak, bu sınır içinin barışın sonuna kadar korunmasını bilfiil üzerine almıştır.

3. Hükümet bayrağını, kamutay üzerine dikilen ayyıldızlı Türk bayrağı olarak kabul etmiştir.

4. Cenub-i Garbi Kafkasya Cumhuriyeti hükümetinin resmi dili Türkçe`dir. Bütün resmi ve gayrı resmi muamelat ve tedrisat Türkçe olacaktır.

5. Milletvekilleri seçimi için 18 yaştan yukarı kadın ve erkek oy vermek salahiyetini haizdir. 10.000 kişi bir milletvekili seçer.

6. Her vilayet ve kasabada, Milli Şura`nın şubeleri açılarak, halkımızdan her türlü yardım görecektir

7. Türk millet ve hükümetini rencide edecek her türlü muameleden kati surette çekinilecektir.

8. Umumi asker teşkilatımız da, cumhuriyetimizin kabul ettiği usul dairesinde, Türkiye devleti ile irtibatı temin için daimi bir heyetimiz Türkiye`de bulunacaktır.

9. Mülki teşkilatımızda da 8 maddedeki zikredilen usul aynen kabul edilecektir.

10. Komşu hükümetler ile daima dostça geçinmeyi Cumhuriyet Hükümetimiz düstur olarak kabul etmiştir. Milletvekilleri seçildikten sonra bu husus hakkında ayrıca bir kanun çıkarılacaktır.

11. İtilaf devletleri, doğu Türkiye illerini alıp başka bir millete vermek isterse Cumhuriyetimiz Türkiye`den ayrılmamayı kesin olarak kabul etmiştir.

12. Azınlıkların hürriyetleri ve hakları muhafaza edilecektir.

13. Müslümanlar arasındaki mezhep ayrılıklarına hürmet edilecek, dini ayinlerin bir arada yapılması sağlanacaktır.

14. Demokrasi esaslarına riayet edilerek seçimler tarafsız ve tesirsiz olacak, Türkün şan ve şerefine yaraşacak bir şekilde yapılmasına azami surette dikkat edilecektir.

15. Vali ve komutanların işe başlamaları ve işten el çektirilmeleri kamutayın kararıyla olacaktır.

16. Cumhuriyet Hükümetimiz milletvekillerinin seçilip de kamutayın çalışmaya başlayışından sonra kanunun bazı maddelerinin değiştirilmesini teklif etmeye yetkilidir.

17. Milletvekili olmak için yaş haddi 25 ten yukarı olacaktır.

18. Bu kanunun yürürlüğe girdikten sonra icrasına nazırlar heyeti ile cumhur reisi memurdur. (kaynak zaman)