Tacettin DURMUŞ 

En az 100 yıl önce Ermeniler tarafından kurulan Kars’ın Arpaçay ilçesine bağlı Gediksatılmış Köyü, yok olmaya yüz tutmuş mimarisi ve tarihi kalıntıları ile zamana direniyor.

Köyün girişinde yıllar önce zeyrek sıkılan Bezirhaneye ait değirmen taşı terk edilmiş bir şekilde yol kenarında duruyor. Köy muhtarı Zafer Kaya, yıllar önce aynı yerde bir bezirhane bulunduğunu ve bu değirmen taşının o zamandan kaldığını, taşın diğerinin ise köyde bir evin bahçesinde olduğunu söyledi.

Muhtar Kaya, artık Kars ve çevresinde ekimi yapılmayan zeyreğin unutulduğunu belirterek, dede ve babalarının anlatımına göre bezirin en vazgeçilmez gıda ve şifa kaynağı olarak onlarca yıl kullanıldığını söyledi.

Anlatılanlara göre her biri bir insan boyunda olan bu değirmen taşları öküz gücü ile çevrilerek bezir yağı sıkıldığını aktardı. Burada daha önce bu taşların içerisinde olduğu bir bina ve su kuyusunun da olduğunu söyleyen Köy Muhtarı Zafer Kaya, değirmen taşının yıllardan beridir aynı yerde durduğunu söyledi.

En az 100 yıl önce Ermeniler tarafından kurulan köyde 10 yıl öncesine kadar 300 nüfus yaşarken şu anda hane sayısı 30’a düştüğü gibi çoğunluğunu yaşlıların oluşturduğu 180 kişi yaşıyor.

18. Yüzyılda Osmanlı Döneminde inşa edilen tarihi taş köprü ile birlikte köy içerisinde yıkılmaya yüz tutmuş Akyaka’nın Ergine diye bilinen bölgesinden getirilen yöreye has kevenk taşından yapılmış tarihi köy evleri de ayakta durmaya direniyor.

Ermeniler tarafından kullanılan tahıl kuyularının halen kullanıldığı ve kilisenin ise yıkıldığı köye Kara Yolları Bölge Müdürlüğü tarafından restore edilen tarihi taş köprüden geçilerek girilen köyde yol kenarında terek edişmiş normal bir insan boyundaki değirmen taşı geçmişe ışık tutuyor. Terk edilmiş bu taşın yetkililer tarafından ya yerinde diğeri ile birlikte korunarak muhafaza edilmesi yada bulunduğu yerlerden alınarak müzeye götürülmesi önem arz ediyor.

Bilindiği gibi dünya da bir eşi ve benzeri olmayan Ani Örenyerinde de kalıntıları bulunan "bezir yağı üretilen yer" bulunuyor. Özellikle Klasik Osmanlı zamanlarında olduğu gibi bir sanayi bitkisi olan zeyrek, aslında “yabani keten tohumu” demektir.  Ani’de de “bezirhane” adı verilen işletmelerde tohumlarından yağ çıkarıldığı ve bu yağa “beziryağı” denildiği bilindiği gibi günlük hayatta yaygın olarak kullanıldığı biliniyor.  Son 40 yıla kadar giderek ekimi azalmış olan bezir, bugün ise neredeyse unutuldu.

Öte yandan yaşlılar zeyrek tohumunun sindirim sisteminin koruması, ağrı kesici, öksürüğü giderici, sindirim sistemi iltihaplarını tedavisinde kullanıldığını söyler.  Uzmanlar ise zeyreğin mide ve bağırsak problemlerine karşı iyi geldiğini, bağırsakları yumuşattığını ve kabızlığa iyi geldiğini, bağışıklık sistemini kuvvetlendirdiği ve kalp damar sağlığı bakımından oldukça yararlı olduğunu söyler.