Törene; 24.üncü Ak Parti Kars Milletvekili ve 26 AK Parti Kars Milletvekili Adayları Ahmet Arslan, Dr. Selahattin Bayribey. Suat Kılıç, Kağızman Kaymakam Musa Üçgül, Belediye Başkanı Nevzat Yıldız, Garnizon Komutanı  Yüzbaşı Seçkin Trakcı, Kağızman İlçe Emniyet Amiri Atakan Ateşli, AK Parti İlçe Başkanı Erdoğan Demirden, Kağızman Milli Eğitim Müdür Efrail Deniz,  İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürü Bekir Çapan, Kağızman Lisesi Müdürü Tufan Ayhan, Yazı işleri Müdürü Murat Sari, Sosyal Yardımlaşma ve dayanışma Müdürü Rıfat Toper, Gaziler Şehit yakınları ve öğrenciler katıldı.

Kurtuluş Bayramı İstiklal Alanı’nda Atatürk Heykeli önünce çelenklerin konulması ile başladı. Şehitlik ziyaret edildi, dualar okundu, hatıra defteri imzalandı. Kağızman Kaymakamı Musa Üçgül, Belediye Başkanı Nevzat Yıldız, Garnizon Komutanı Kağızman halkının ve öğrencilerin kurtuluş gününü kutladı.

Belediye Başkanı Nevzat Yıldız bir konuşma yaptı: Yıldız şunları söyledi:

“95 Kurtuluş yıldönümünü kutlamanın heyecanı içindeyiz. Bu mutlu günü bize yaşatmak için mücadele eden ve bu mücadelede hayatlarını verenlere saygılar sunuyor ve rahmetle anıyorum. 1918 Aralık ayında Kars’ta yapılan ilk vilayet toplantısında İslam Şurası’na Milli Şura adı verildi. Bu şuranın üyeliğine getirilen Kağızmanlı Ali Rıza Ataman Kağızman’da milis güçleri oluşturdu. Kazim Karabekir emrindeki kolordu harekete geçince bunu duyan milis kuvvetleri de çatışmalara dahil olup Kağızman’ın kurtuluşuna katkı sağlamışlardır. 1 Ekim 1920’de Kağızman düşman işgalinden kurtulmuştur. Bu mücadelede hayatlarını kaybedenleri rahmetle anıyorum.”

KAĞIZMAN’IN KURTULUŞU

1914 de Cihan Harbi Avrupa’da patlak verince Türkiye’de de Seferberlik ilan edilmiş olup bunun üzerine Ruslar Kars ilinde Türkiye Şehbenderliği ile alakası olan ve Türklere öncülük edenleri yakalayarak 150 den fazla Türk’ü sürgün ederek Astargan,Orenburg ve Semerkand gibi “İçeri” yerlere göndermişlerdir.

Bu sırada sürgüne gönderilenler arasında Türkçülerden Kağızman’da üç kardeş olan İsmail Beyzade Mehmet,Ali Rıza ve Ömer Beyler tutuklanarak Kars Hapishanesi’ne konulmuş,Kağızman Sancağı’nda teşkilat kuran Tacir Halil Beğ(1868-1935) ile Kağızman Müftüsü Şeyh Numan Efendi ve Zarif Beğ Astargan’a sürülmüştür.1917 Rus İhtilali ile Çarlık devrilince bütün siyasi mahkumlar gibi serbest kalan Kars ve Kağızmanlı sürgünlerde 1917 sonlarında evlerine dönmüşlerdir.

1914’de Çarlık Rusya’nın “Milli mücadelede bulunuyorlar” diye yakalayarak sürgüne gönderdiği150 Karslının arasında bulunan Kağızmanlı İsmail Beyzade, Ali Rıza, Mehmet ve Ömer Beğler, Tacir Halil Beğ, Zarif Beğ, Kadı Mustafa Efendi, Halife Numan Efendi gibi Kağızman’ın ileri gelenleri 1917 ihtilalinde sürgünden geri dönerek Ermenilere karşı yerli halkını teşkil andırıp silahlandırma başlatmışlardır.

3 Mart 1918’de imzalanan Brest-Litowsk Anlaşmasını tanımayan Ermeniler Kars’ta Kağızman’da yerli halkı katliama uğratmışlardır. Mart ve Nisan aylarında Ermeniler’in Kağızman’da giriştikler mezalime silahsız Kağızmanlılar ve güçleriyle direnirlerse sonuç itibariyle 400’ün üzerinde şehit vermişlerdir.

Ordumuzun Kars’ı kurtarma çabalarını gören Ermeniler, Şaban, Böcüklü, Kömürlü, Yalnızağaç, Paslı’daki ahalinin üzerine yürümüş, bu ahali Purut, Camuşlu, Kozlu, Kızılveren köylerinden çekilmişlerdir. Ermeniler teslim aldıkları silahsız halkın 150’ye yakını Kızılveren ve Kozlu köylerinde katletmişlerdir. Bir o kadarını Paslı ve Çilehane arasında öldürmüşlerdir.

Kağızman’ın Toprakkale mahallesinde halkı kandırıp silahları toplanmış, çarşı merkezindeki Gamir Damı’na doldurup105 kişiyi süngüleyip katletmişlerdir. Bunların arasında Kağızmanlı Şair Hıfzı da vardır. Bu katliamların durması ve topraklarımızın düşmanlardan kurtulması için Eyüp Ağa Tekbağ’daki evinin hinzanından Ermenileri kurşun yağmuruna tutmuş, Taşkışla Binasında Avcı Mahmut ve arkadaşları Hazinedarlı Abli Yusuf bey, yüzbaşı Abli Ali Çelik , Şido Ömer, Garip Memet, Çilo Recep, Kızılkiliseli Yakup ve diğerleri Ermenileri Taşkışlaya sokmamak için direnmişlerdir. Avcı Mahmut şehit düşmüştür. Yerli halkı örgütleyen Ali Rıza Bey 26 Kasım 1918’de Kars’ta kurdukları Milli İslam Şurası’nın bir sancak şube-sini açarak faal bir çalışma süreci başlatmıştır.

Bu teşkilatta Hoca Ömer Lütfi Efendi, Mehmet Beğ, Kadı Mustafa Efendi’nin oğlu Aslan Beğ, Mehmet oğlu Musa ve kardeşi Mithat ile Nuh Beyler ilk görev alanlarıdır. 23 Nisan 1919 günü Milli Şura hükümetinin binası İngilizler tarafından basılarak hükümet erkanı Batum’a ve Malta’ya sürülmüştür. Mahpus iken bir bahane ile açılıp yeniden faaliyete başlamış Milis güçleri toparlanmış, karargahını Ortakale’ye kurmuş ve Ermenilere karşı mücadelesini sürdürmüştür. Yer yer Kağızman’a baskınlar düzenlemiştir, bu baskınlar Ermenileri yıldırmıştır.

Doğu Cephesinde yaşanan bu katliamları önlemek ve düşman işgalini yok etmek için Kazım Karabekir Paşa kumandasındaki 15. Kolordu taarruz girişimlerine başlarken Milli Şura Kuvvetlerine de silah ve asker yardımında bulunmaya başlar. Kağızman bölgesinde 1. Mürettep Tugay görevlendirilir. Doğu Cephesi komutanlığının verdiği işaret üzerine 28 Eylül 1920 saat 3:00’de taarruza geçilir. Ortakale’den Ali Rıza Beğ kuvvetiyle Çürük, Armutlu, Gülantep istikametinde ilerleyerek Karakurt’tan Kağızman’a hareket eder. 29 Eylül’de Kağızman’a girerek Kağızman’ı tutar Ordumuzun 30 Eylül’de Kağızman’a girmesiyle Ermeni birlikleri ilçeyi boşaltmaya başlar. Kağızman, 1 Ekim 1920’de Kurtulur.