6 Şubat 2023 günü ülkemizin 11 ilini çok ciddi anlamda etkileyen bazı yerleşim alanlarını yerle bir eden 7,8 ve 7,6 şiddetinde depremle sarsıldık. Can kaybımız çok büyük, umarım ülkemiz ve tüm dünya böyle büyük bir felaketi ve acıyı bir daha görmez ve yaşamaz. Depremde vefat eden kardeşlerime Allah’tan rahmet, yaralılara acil şifalar ve mağdur durumda olanlara da sabır ve dayanma gücü temenni ediyorum. Her olumsuzlukta bir hayır vardır düsturu çerçevesinde değerlendirdiğimiz zaman bu büyük deprem felaketi toplumumuzu her türlü zorluklara rağmen yeniden bir araya getirmeye, dayanışma gücünün artırılmasına ve yardımlaşma ruhunu yeniden canlandırarak hayata geçirmiştir. Böylesine büyük bir felakette köklü ve güçlü devlet olma gelenek ve göreneklerine sahip ülkemiz ve devletimiz bazı aksaklıklara rağmen vatandaşlarının yanında olmuş, oluyor ve olacaktır. Devlet ve millet olarak dünyada varlığımızın ve bizi biz yapan karakterlerimizin gereği el ele gönül gönüle vererek yaşadığımız felaketi atlatmaya çalışıyoruz. Büyük yıkımla gelen birçok sorun ve problemlerin çözümünde bazı aksaklıkların ve aksamaların olması olağan bir durum olup önemli olan problemleri iyi ve doğru analiz ederek bir daha ki böyle afetlerde doğru çözümler üretebilmek açısından birçok ders çıkaracağımız konular bulunmaktadır.

Deprem gerçeği dünya var olduğundan bu yana var ve ülkemizin büyük kısmı fay hatları üzerinde yâda fay hatlarına yakın olarak bulunmaktadır. Doğu Anadolu fay hattının güney Anadolu kısmında meydana gelen bu büyük afeti oluşturan deprem Doğu Anadolu fay hattının diğer kısımlarını diğer ana fay ve ara fay hatlarını da hareketlendirebilir. Deprem bilimciler bu konuda sosyal medya, görsel basında ve yazılı basında her gün ikazlarda bulunmaktalar. Ben, ülkemize çok yakın olan ve Erivan’da bulunan Metzamor Nükleer Santrali’nin de fay hattı üzerinde yâda çok yakınında olması nedeniyle zarar görebileceği ihtimali üzerinde durmak istiyorum. Ermenistan’ın başkenti Ervian’da bulunan ve ülkemiz sınırına 15-16 km uzaklıkta olan Metzamor Nükleer Enerji santrali 408 MW güce sahip 2 adet VVER-440/230 tipi reaktörü bulunmaktadır. Metzamor Nükleer Enerji santrali, Erivan’a 32 km, Iğdır’a 30 ve Kars’a 100 uzaklıktadır. Santralin ilk reaktörü 1976 yılında ikinci reaktör ise 1980 yılında hizmete girmiştir. 1988’de meydana gelen Spitak depreminde zarar görmediği belirtilmiş ancak kapatılması yönünde ciddi bir kamuoyu baskısı nedeniyle santral tamamen kapatılmıştır. Spitak depremi; 1988’de Ermenistan’ın Spitak bölgesinde 7 Aralık 1988’de yerel saati le 11:41’de 7,2 büyüklüğünde meydana gelmiş ve bu depremde yaklaşık 20.000 insan hayatını kaybetmiştir. Ermenistan hükümeti 1993’de ülkede yaşanan enerji krizi nedeniyle ikinci üniteyi bakım ve iyileştirme yaparak 1995’de yeniden devreye alarak enerji üretimini başlatmıştır. Sovyetler Birliği tarafından 1960 yılında yapım proğramına alınan santralin planlanan ömrünün 2005 yılında tamamlanmasına rağmen enerji ihtiyacı ve krizi nedeniyle, santralin kapatılması 2016 yılına ertelenmiştir. Ermenistan hükümeti 2018 yılında santralin kapatılmasını 2036 yılına ertelediğini açıklamıştır. Metzamor nükleer santrali VVER-400 tipinde olmasından dolayı bazı yetersizliklerinin olduğu belirtilmekle beraber yetkililer santralde her hangi bir endişeye sebep olacak bir durum olmadığını belirtmektedirler. Bazı akademisyen ve çeşitli sivil toplum örgütlerinin santral ile ilgili olan şikâyeti üzerine Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu inceleme başlatmış ve 2020 yılında düzenlemiş olduğu raporu açıklamıştır. Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu raporunda herhangi bir güvenlik ihlali olmadığını ve santralin 2026 yılına kadar çalışmasına izin verdiğini açıklamıştır. Bazı bilim adamları ve çevrelerce; Nükleer santral, Spitak depremi fay hattı üzerinde bulunduğu için en güvensiz nükleer santraller arasında olarak gösterilmektedir. Ayrıca Metzamor nükleer santralinin Ağrı dağı fay hattı üzerinde olduğu bilinmektedir (tr.wikipedia.org/wiki/Metzamor_Nükleer_Santrali).

Bu durumda doğu Anadolu fay hattının hareketlenmesi durumunda bu santralin de bu hareketlenmeden etkileneceği tahmin edilmektedir. Metzamor Nükleer enerji santralinin fay hatları üzerinde inşa edilmiş olmasından dolayı güvenliksiz olarak kabul edilmesi olası bir depremde zarar görerek çevreye radyasyon yayılması ihtimali üzerinde ciddi olarak durulaması gerekmektedir. Ayrıca Türkiye Atom Enerjisi Kurumunca, Metzamor Nükleer enerji santralinden olası sızıntıları tespit etmek için erken uyarı sistemlerini kurarak sürekli incelemenin yapıldığını ve tehlike arz edecek bir durum olmadığının belirtilmesine rağmen yapılan ölçüm ve çalışmaların, sınır bölgelerinde ve santrale yakın yerlerde yoğunlaştırılarak; toprak, su ve canlı materyaller üzerine etkilerinin yani radyoaktif serpinti yada kalıntı olup olmadığının sürekli araştırılması ve kamuoyu ile paylaşılması gerekmektedir.

Çernobil Nükleer Enerji Santrali faciasının olumsuz etkileri ve ne derece tehlikeli bir çevre olayına sebep olduğu unutulmamalı, Metzamor nükleer enerji santralinin aktif olan reaktörünün de olası bir deprem sonunda canlı, cansız çevreye ve insana zarar vermesinin önlenmesi için ulusal ve uluslararası kamuoyunca, büyük bir hassasiyetle üzerinde durulması gereken bir konu olduğu şüphesizdir.

“İnsan hayatının yaşam standartlarını iyileştirmeyi ve yükseltmeyi amaçlayan bilim ve teknolojinin; çevreye, ekosisteme, canlılara ve insana zarar vermesine müsaade edilemeyeceğine inanıyorum”.

Prof. Dr. Mehmet Ali KIRPIK

Kafkas Üniversitesi Öğretim Üyesi

TEMA Vakfı Kars İl Temsilcisi

Ekosistem Ekoloğu